CÔ GÁI XUÂN

Sách trước 1945 luôn mang những hoài niệm khó quên trong lòng những thế hệ anh cha ta, trong đó CÔ GÁI XUÂN của tác giả Đông Hồ là hồi ức khó phai.

Trước khi in Cô gái xuân (1935), Đông Hồ viết bài Nguồn thi cảm mới giới thiệu hai bài thơ nói là của ông Xuân Giang (kỳ thực là thơ mình) trên báo Việt Dân số ra ngày 7.4.1934. Chẳng ngờ, bình giả Phan Văn Hùm “cắn câu’’ viết bài trao đổi Thảo luận về Nguồn thi cảm mới in trên Phụ nữ tân văn (số 240, ra ngày 3.5.1934) – sau được Kiều Thanh Quế tuyển in trong Phê bình văn học (NXB Tân Việt, H., 1942) – đi sâu phân tích cả phương diện “biệt tài” cũng như chỗ “sơ lậu” ở hai bài thơ của thi sĩ Đông Hồ (Xuân Giang): “Hai bài: 1) Cái hôn lần đầu, 2) Cô gái xuân – trích tập thơ này đăng ở báo Việt dân, có cái giọng thật là mới mẻ.

Tôi không ngại gì mà không thú thật rằng khi đọc qua, ngẫm lại tôi đã buông ra lời: “In giọng Sully Prud’ home”: Nhưng mà đó là cái ý riêng của tôi, không đủ khinh trọng”… Liền sau đó, thi sĩ Đông Hồ thành thực khai báo chuyện đóng kịch của mình và viết bài Thảo luận về thơ (Đáp lời ông P.V.H) in trên Phụ nữ tân văn (số 243, ra ngày 24.5.1934), sau cũng được Kiều Thanh Quế tuyển in trong Phê bình văn học (NXB Tân Việt, H., 1942)…

Kịp đến khi Cô gái xuân chính thức ra mắt bạn đọc, Nguyễn Xuân Huy có ngay bài Phê bình quyển thơ Cô gái xuân in trên Tân Thiếu niên (số 2, tháng 2.1935), sau đó in lại trên báo Sống (Sài Gòn, số 7, ra ngày 12.3.1935), chủ yếu nhấn mạnh dòng xúc cảm yêu đương tình tứ: “Đông Hồ, tác giả thơ Đông Hồ, với Đông Hồ ngày nay thực khác xa.

Đông Hồ xưa là một người đạo mạo, nghiêm trang như một nhà triết học, tuổi trẻ mà tâm tính đã cỗi già: Những lời thơ như tiếc thương như hờn giận. Nhưng Đông Hồ ngày nay đã biến thành một người thanh niên có những cảm tình mơn mởn như một cô gái đương xuân (…). Xem “Cô gái xuân” ta thấy được một mối cảm xúc man mát như ngọn gió chiều xuân”…

Vào dịp cuối năm, bình giả với bút danh 13 Chàng tiếp tục có bài giới thiệu “ gái xuân”, rộng lòng xẻ chia những khúc ca êm dịu và trung thực chỉ ra những câu chữ vụng về, thô tháp: “Cái đẹp của thơ Đông Hồ là cái đẹp nhẹ nhàng thôi.

Và thơ Đông Hồ cũng chỉ có cái đẹp ấy thôi. Ta đừng đợi ở ngòi bút ông những nét mạnh mẽ, khỏe khoắn, những lời đắm đuối mê mải là những điều ông muốn ca, muốn vẽ, nhưng chưa ca, vẽ được nên. Cứ thế, ông cũng đủ cho tôi mến tài ông” (Phong hóa, số 158, ra ngày 18.10.1935)…

Tiếng thơ Đông Hồ quả tình chưa thật trong trẻo, độc đáo nhưng lại vang xa. Nàng Lê (Lê Tràng Kiều) trong bài phát biểu Tình và tứ của thi sĩ in trên Tiểu thuyết thứ Năm (số 8, ra ngày 24.11.1938) đã chứng dẫn bằng thơ của Tản Đà, Thanh Tịnh, Yến Lan, Vũ Trọng Can và cả Đông Hồ:

“Ở ái tình, thi sĩ đã khóc hộ ta, và kể lại những băn khoăn của ta với người khác… Chẳng như thi sĩ Đông Hồ lúc nào cũng sụt sùi:

Mai ơi, Mai có nhớ

anh không?

Ta nhớ Mai em não tấm lòng.

Ta nhớ Mai em ta nhớ lắm,

Mai ơi, Mai có nhớ ta không?

Nhớ, không nhớ, hay nhớ lắm, đó là chuyện khác, các thi gia hãy khóc hộ người sương phụ trong đêm lạnh này mà rỗng không tình ái”…

Trong bài mở đầu Một thời đại trong thi ca ở bộ sách tổng thành Thi nhân Việt Nam, 1932 – 1941 (Nguyễn Đức Phiên Xb, Huế, 1942), Hoài Thanh – Hoài Chân nhận diện Đông Hồ trong toàn cảnh nền thơ đương thời: “Chung quanh ngôi sao Thế Lữ châu tuần bao nhiêu hành tinh có tên và không tên, hầu hết các thi sĩ lớn nhỏ hồi bấy giờ (…).

Cả những vì sao vốn ở một trời khác: Vân Đài, Đông Hồ, Mộng Tuyết, cũng ghé về châu tuần một lúc… Thế mà có người say theo thì nàng (thơ cổ – NHS thêm) lại chẳng mặn mà chi, như hai thầy trò Đông Hồ, Mộng Tuyết. Đến nỗi một buổi sáng kia, hai thầy trò, chán nản, bỏ đi tìm duyên mới. Nhưng Đông Hồ, Mộng Tuyết còn may mắn hơn nhiều người khác“…

Thế rồi hai ông tuyển bốn bài đều từ tập Cô gái xuân vào Thi nhân Việt Nam (đồng hạng với Tế Hanh, Anh Thơ, Đoàn Văn Cừ, J. Leiba, Vũ Hoàng Chương), từ đó đi sâu phân tích đặc điểm thơ Đông Hồ:

“Hoàn cầu dễ ít có thứ tiếng được âu yếm, nâng niu như tiếng Nam. Âu cũng vì tiếng Nam đương ở trong cảnh khốn cùng, đương bị nhiều người rẻ rúng. Thói thường con nhà nghèo vẫn thương yêu cha mẹ hơn con nhà sang trọng. Nhưng yêu quốc văn mà đến như Đông Hồ kể cũng ít (…). Mặc dầu, sự tình cờ đã một đôi lần đưa người ra ngoài khuôn sáo.

Trong tập Thơ Đông Hồ, giữa bao nhiêu câu văn trơn tru mà tầm thường, trống rỗng, đột nhiên ta gặp đôi lời dường như trong ấy ẩn náu một linh hồn. Như những lời thuật hoài sau khi nàng Linh Phượng đã thành người thiên cổ:

Mối sầu khôn dãi cùng

trời đất;

Chén rượu đành khuây với nước non…

Ai cũng thấy Thơ Đông Hồ và Cô gái xuân khác nhau xa. Tuy vậy, nếu trong Thơ Đông Hồ ta đã thấy khơi nguồn thơ Cô gái xuân thì trong Cô gái xuân vẫn còn lai láng cái buồn những vần thơ cũ”…

Vào đúng năm 1942 này, nhà phê bình Vũ Ngọc Phan đã có bài phác thảo chân dung Lâm Tấn Phác (Hiệu Đông Hồ, tự Trác Chi) trong sách Nhà văn hiện đại (Quyển nhất. NXB Tân dân, H,. 1942), trong đó dẫn giải và phân tích chi tiết sắc thái thơ Đông Hồ: “Đông Hồ đã chịu ảnh hưởng thơ mới về đường tả thực, nhưng ông còn giữ được cái giọng thanh tao của lối thơ cũ. Đó cũng là một điều đặc sắc vậy”…

Đặc biệt hơn, việc nhà giáo, nhà biên khảo Dương Quảng Hàm giới thiệu Đông Hồ trong sách giáo khoa Việt Nam văn học sử yếu (Nha Học chính Đông Pháp Xb, H., 1943) dưới đề mục “Xét về mấy thi sĩ hiện đại và các tác phẩm của những nhà ấy, âm luật, đề mục và thi hứng của những nhà ấy” và đi sâu phân tích bốn nguồn thi hứng chủ đạo (Cảnh vật – Kỷ niệm – Tình bè bạn – Tình thầy trò) càng giúp tiếng thơ Đông Hồ vang xa trong công chúng bạn đọc.

Đông Hồ chưa phải là một hiện tượng đột xuất trong làng Thơ mới nhưng người đương thời khắp trong Nam ngoài Bắc đã tỏ lòng tri ân, trân trọng ghi nhận một tiếng thơ bình dị, chan chứa nghĩa tình. Cửa hàng sách cũ Bảo Khang sẵn có với giá thành hợp lý mong sẽ đến tay được những người yêu sách.